Ψάχνοντας στα σκουπίδια … για δουλειά

Το 2001 ήταν εικόνα στα ντοκιμαντέρ που αναφέρονταν στην κρίση της Αργεντινής. Οι cantoneros , οι άνθρωποι που κατά χιλιάδες μάζευαν χαρτιά και ανακυκλώσιμα υλικά στους δρόμους του Μπουένος Άιρες προκειμένου να τα πουλήσουν και να βγάλουν χρήματα, αποτέλεσαν το σύμβολο της εξαθλίωσης. Δέκα χρόνια μετά , η ίδια εικόνα έγινε καθημερινό στιγμιότυπο στους δρόμους της Αθήνας που όλο και περισσότερο μοιάζει με λατινοαμερικάνικη πρωτεύουσα. Οι «άνθρωποι με τα καροτσάκια» που ψαρεύουν ένα μεροκάματο στους μπλε κάδους και τις χωματερές είναι το έμβλημα της ελληνικής κρίσης.

Παλιά στην Αθήνα και τις μεγάλες πόλεις κυκλοφορούσαν λίγοι γυρολόγοι και Ρομά με τρίκυκλα , τα οποία διέθεταν ειδική άδεια συλλογής και μεταφοράς αντικειμένων. Μάζευαν κυρίως χρησιμοποιημένες συσκευές και τις παρέδιδαν σε ειδικούς πιστοποιημένους χώρους. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 150 τέτοια τρίκυκλα και αντιστοίχως οι παραδοσιακοί ρακοσυλλέκτες είναι οργανωμένοι στο σωματείο ρακοσυλλεκτών «Ο Ερμής» που απαριθμεί περίπου 700 μέλη και κάθε Κυριακή κάνουν το παζάρι τους απέναντι από την Τεχνόπολη. Το 2011 όμως μαζί με όλα τα υπόλοιπα δεδομένα σ’ αυτή τη χώρα, ανατράπηκαν κι αυτά. Τα καροτσάκια άρχισαν να μετακινούνται από τα σούπερ μάρκετ στους κάδους σκουπιδιών. Χιλιάδες οικονομικοί μετανάστες που είτε δούλευαν παλιότερα στις οικοδομή και τις οικιακές υπηρεσίες και έχασαν τη δουλειά τους, είτε έφτασαν πρόσφατα στην Ελλάδα και εγκλωβίστηκαν εδώ καθώς δε διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα για να ταξιδέψουν, αναζητούν καθημερινά στα σκουπίδια ανακυκλώσιμα υλικά και κυρίως μέταλλα με σκοπό να τα πουλήσουν. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη ραγδαία αύξηση της τιμής των μετάλλων αλλά και τις ανεπάρκειες της κεντρικής διοίκησης να εκπληρώσει τα καθήκοντα της ως προς την ανακύκλωση, οδήγησε στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη ενός παραεμπορίου σκράπ.

Η συγκέντρωση και πώληση μετάλλων δεν αποτελεί πλέον έναν μειοψηφικό και περιθωριακό κύκλο. Δίπλα στους Ρομά και τους παράνομους μετανάστες, εντάσσονται σταδιακά και οι μακροχρόνια διαμένοντες μετανάστες αλλά και Έλληνες πολίτες εσχάτως. Οι ρακοσυλλέκτες και οι μικροέμποροι μετάλλου υπολογίζονται ανεπίσημα σε 100.000. Όπως κάθε κύκλωμα που βρίσκεται στο μεταίχμιο νομιμότητας και παρανομίας, έτσι και το κύκλωμα της «μαύρης» ανακύκλωσης, οργανώνεται πυραμιδωτα. Στη βάση της πυραμίδας είναι οι ρακοσυλλέκτες οι οποίοι πωλούν τα υλικά που έχουν συγκεντρώσει στα καροτσάκια σε μικρές μάντρες αποθήκευσης σκραπ, μετά αυτά πωλούνται σε μεγάλους εμπόρους σκραπ για να καταλήξουν σε μεγάλες βιομηχανίες και χαλυβουργίες.

Ο Τζαβέτ Ασλάμ , πρόεδρος της Πακιστανικής Κοινότητας Ελλάδος, περιγράφει την έναρξη της διαδικασίας: « Οι Πακιστανοί και οι άλλοι μετανάστες που κάνουν αυτή τη δουλειά ξεκινούν νωρίς το πρωί, κατά τις 6 με τα καροτσάκια και μ’ ένα μεταλλικό άγκιστρο ψάχνουν στους κάδους για χαρτιά και κυρίως για μέταλλα. Δουλεύουν περίπου 10 – 12 ώρες την ημέρα και διανύουν πάνω από 20 – 30 χιλιόμετρα με τα πόδια. Λίγο πριν τη δύση του ήλιου, πηγαίνουν και τα παραδίδουν στις μάντρες. Οι περισσότεροι βγάζουν 15 -20 ευρώ κι αν είναι πολύ τυχεροί ίσως και 30. Δεν είναι όλοι παράνομοι, αρκετοί έχουν χαρτιά. Ζουν 10 χρόνια στην Ελλάδα , έχασαν τη δουλειά τους κι αναγκάστηκαν να βγουν στο δρόμο. Ορισμένοι το κάνουν για λίγο καιρό. Μόνο και μόνο για να μαζέψουν λεφτά και να φύγουν απ’ την Ελλάδα»

Δίπλα σ’ αυτούς πρέπει να προστεθούν κι άλλοι 400 – 500 που μαζεύονται καθημερινά στο ΧΥΤΑ Φυλής με στόχο πάλι να ξεδιαλύνουν τα μέταλλα και να τα πουλήσουν. Η απελπισία και οι «μαφίες» που τη λυμαίνονται μερικές φορές παίρνει άγριες διαστάσεις. Η δολοφονία δύο Πακιστανών από Αλβανούς Ρομά πάνω απ’ τη χωματερή πριν μερικούς μήνες ήταν ενδεικτική. Ενώ εξαπλώνεται διαρκώς και η καύση καλωδίων με σκοπό την ανάκτηση του χαλκού . Στο οικόπεδο της οδού Σαλαμινίας στον Ταύρο, δίπλα σε αυτοσχέδιο καταυλισμό Ρομά, καίνε κάθε βράδυ ρετάλια από καλώδια για να πάρουν το χαλκό εκλύοντας διοξίνες και χημικά 100% καρκινογόνα , θέτοντας σε κίνδυνο πρώτα απ’ όλα τη δική τους υγεία αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι προϊόντα κλοπής από το δίκτυο του ΟΣΕ ή τους πυλώνες της ΔΕΗ . Το 2010 καταγράφηκαν επίσημα 630 τέτοιες κλοπές. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθεί και το παραεμπόριο μπαταριών , αφού οι κάθε λογής γυρολόγοι προμηθεύονται χρησιμοποιημένες μπαταρίες από ηλεκτρολογεία τις μεταπωλούν ως σκραπ

Όλα αυτά τα υλικά καταλήγουν στις μάντρες που ξεφυτρώνουν διαρκώς παράπλευρα του Κηφισού , στις υποβαθμισμένες γειτονιές του Ελαιώνα, του Ταύρου, του Ρέντη ή περιμετρικά της χωματερής στη Φυλή. Εδώ είναι το «χρηματιστήριο» σκουπιδιών. Οι ρακοσυλλέκτες αδειάζουν το υλικό τους στη ζυγαριά, ο ιδιοκτήτης, που συνήθως είναι Έλληνας, το ζυγίζει και του δίνει τα χρήματα που αναλογούν. Οι τιμές κυμαίνονται ανάλογα με την αξία του μετάλλου. Για τα σίδερα πάει 0,18 ευρώ το κιλό, για το αλουμίνιο 0,80 και στο χαλκό εκτοξεύεται στα 4ευρώ το κιλό. Το χαρτί πιάνει πολύ λίγα, γύρω στα 0,07 το κιλό. Πρόκειται για μάντρες φρούρια συνήθως που η επαφή με το ρακοσυλλέκτη γίνεται πίσω από κάγκελα. Οι έμποροι σκραπ κερδίζουν έως και 5000 ευρώ απ’ αυτή τη δραστηριότητα.

«Πρόκειται για μαύρη οικονομία. Οι ρακοσυλλέκτες για να πάρουν τα μέταλλα που χρειάζονται διαλύουν τις ηλεκτρικές συσκευές, καίνε καλώδια και πετούν ότι δεν έχει εμπορική αξία. Ο τεμαχισμός των ηλεκτρικών συσκευών απαγορεύεται. Πρέπει να γίνεται με οικολογικούς όρους σε ειδικά διαμορφωμένες μονάδες. Οι σκραπατζίδες τα παίρνουν μαύρα , εμφανίζεται ότι τα συλλέγουν οι ίδιοι και τα πωλούν ως μέταλλα στις βιομηχανίες που δε γνωρίζουν από πού μπορεί να προέρχονται. Έτσι γίνεται η μετάβαση από την παρανομία στη νομιμότητα. Στην πραγματικότητα γίνεται ξέπλυμα ηλεκτρικών συσκευών. Κανονικά είναι αρμοδιότητα των δήμων η συλλογή ηλεκτρικών συσκευών. Υπάρχει σχετικό νομοθετικό πλαίσιο και προγραμματισμένα κονδύλια. Οι δήμοι παίρνουν 40 – 160 ευρώ για κάθε τόνο που παραδίδουν στο Σύστημα Ανακύκλωσης Ηλεκτρικών Συσκευών. Μ’ αυτόν τον τρόπο και οι δήμοι χάνουν έσοδα και δεν πιάνουμε τους ποστικοποιημένους στόχους που θέτει η το ευρωπαϊκό πλαίσιο» υποστηρίζει ο Φίλιππος Κυρκίτσος, πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης. Η διαιώνιση του προβλήματος ευνοείται συν τους άλλοις και από την οικονομική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον επίσημο τρόπο και την πεπατημένη. Για παράδειγμα η Ανακύκλωση Συσκευών ΑΕ δίνει περίπου 115ευρώ τον τόνο για μεταχειρισμένα μέταλλα γιατί ακολουθεί μια περίπλοκη και επιστημονική διαδικασία επεξεργασίας, ενώ οι χαλυβουργίες δίνουν 250 ευρώ τον τόνο και έχει προηγηθεί η όχι και τόσο επιστημονική διαδικασία που περιγράψαμε.

Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα δεν είναι απλώς οι δραστηριότητες των μαντρών παράνομες αλλά και η ίδια η ύπαρξη τους. Στον καλλικρατικό δήμο Ταύρου – Μοσχάτου για παράδειγμα, όπως καταγγέλλει ο δημοτικός σύμβουλος Γρηγόρης Σωπάκης, οι μάντρες σκραπ που αφθονούν δεν έχουν άδειες λειτουργίας. Η περιοχή είναι γενικής κατοικίας και δεν επιτρέπεται να υπάρχουν χώροι αποθήκευσης μετάλλων. Παρ’ όλα αυτά λειτουργούν ελεύθερα κάτω από τη μύτη των αρχών και ο δήμος έχει προσφύγει νομικά για να πετύχει το σφράγισμα τους. Άδειες λειτουργίας για μάντρες σκραπ μπορούν να εκδοθούν μόνο σε περιοχές χαρακτηρισμένες ως Βιοτεχνικά ή Βιομηχανικά Πάρκα και επιπλέον πρέπει να είναι κλειστοί χώροι κι όχι ανοιχτοί όπως συμβαίνει συχνά σήμερα. «Ο Δυτικός Ταύρος πνίγεται απ’ αυτή την κατάσταση. Οι Ρομά που συλλέγουν μέταλλα ζουν σε άθλιες συνθήκες. Έχουν πρόβλημα επιβίωσης. Η γραμματέας του Υπουργείου Περιβάλλοντος Μαργαρίτα Κραβασίλη είχε προτείνει ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και τη ΜΚΟ Κλίμακα. Οι κάτοικοι ήταν θετικοί και η δημοτική αρχή αλλά ο δήμαρχος της Αθήνας το σαμπόταρε. Έχει μείνει στα χαρτιά»

Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι όσο μειώνεται η παραγωγή σκουπιδιών, η μείωση εκτιμάται ότι έφτασε το 25% το 2011, αφού η καθίζηση της κατανάλωσης συνεπάγεται λιγότερα σκουπίδια, τόσο αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που δίνει τη μάχη για την επιβίωση μέσα απ’ αυτά. Το πρόβλημα είναι ότι έτσι όπως γίνεται σήμερα αυτή η διαδικασία, ο δήμος και τα δημόσια ταμεία χάνουν έσοδα και οι μεγαλέμποροι κερδοσκοπούν. Μια έρευνα του οικονομικού πανεπιστημίου Insead με τίτλο «Επίσημη ανακύκλωση και ρακοσυλλέκτες: συμβίωση ή διαμάχη;» κατέληγε στο συμπέρασμα ότι θα ήταν οικονομικά και περιβαλλοντικά χρήσιμη η ένταξη των ρακοσυλλεκτών στα συστήματα ανακύκλωσης. Στην Ελλάδα όλο και περισσότερες φωνές προκρίνουν αυτή τη λύση γιατί έτσι θα εξασφαλιστούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας για τους ρακοσυλλέκτες , η ανακύκλωση θα γίνεται με κεντρική εποπτεία και σύμφωνα με τις επιστημονικές προδιαγραφές και η Ελλάδα ίσως ξεπερνούσε τη θλιβερή πρωτιά της χώρας που ανακυκλώνει μόλις το 10% των απορριμμάτων που παράγει.

Μαρία Λούκα

Πηγή: epikaira.gr